Szkodniki

Szkodnikiem nazywamy każde zwierzę znajdujące się w danym obiekcie lub w jego otoczeniu bez zgody właściciela obiektu. Zwierzęta szkodliwe należą do bezkręgowców i kręgowców i klasyfikujemy je na:

  • szkodliwe pod względem gospodarczym;
  • szkodliwe ze względów sanitarno-epidemiologicznych;
  • dokuczliwe;

Do grupy zwierząt szkodliwych pod względem gospodarczym należą gatunki bezpośrednio niszczące i zanieczyszczające odchodami, wydzielinami, wylinkami i trupami przechowywane produkty spożywcze i pasze, wyroby tekstylne, drewno i inne. Szczególnie szkodliwe są gryzonie, które ponad to, co wyżej napisano, uszkadzają struktury budynków, niszczą instalacje kanalizacyjne i elektryczne są sprawcami zwarć prądu elektrycznego i w następstwie pożarów. Zwierzęta szkodliwe ze względów sanitarno-epidemiologicznych oprócz tego, że mogą niszczyć i zanieczyszczać produkty i najbliższe otoczenie człowieka, mogą powodować choroby lub być nosicielami chorób zakaźnych. Zwierzęta dokuczliwe to te, które drażnią ludzi swoją obecnością i wzbudzają u nich obrzydzenie.

Szczur wędrowny – stosunkowo duże zwierzę o krępym ciele, głowę ma szeroką, pysk tępo zakończony. Ogon pokryty jest drobnymi łuskami oraz rzadkimi, krótkimi włosami. Ubarwienie grzbietu jest najczęściej brunatno szare, brzucha – białawe z odcieniem szarawym lub żółtawym. Szczury zakładają gniazda w zacisznych kryjówkach zabudowań (piwnice, rury kanalizacyjne) lub w glebie na głębokości do 40-50 cm. Przed otworami nor nie spotyka się kopczyków ziemi. Pod śniegiem szczury nie budują tuneli, a warstwa sypkiego śniegu grubości 15 cm jest dla szczura przeszkodą nie do pokonania. Szczur przystosowuje się do każdego pożywienia. W polu żywi się przede wszystkim soczystymi roślinami, zjadając podziemne i nadziemne ich części. Powoduje znaczne szkody w uprawach, szczególnie w inspektach, szklarniach, sadach i szkółkach. Nie gardzi też mięczakami, rakami, rybami, żabami, pisklętami, jajami, drobnymi ssakami oraz świeżą padliną. W miastach jego pożywieniem są odpadki z gospodarstw domowych, restauracji, zakładów przetwórstwa żywności i in.

Szczur śniady: w Polsce szczur śniady występuje licznie w portach morskich i na zachodzie kraju, wzdłuż biegu Odry. Żyje w koloniach składających się z wielu osobników. Zamieszkuje strychy, górne piętra budynków, spichrze, hale targowe, statki oraz piwnice, a nawet kanały w niektórych miastach. Do budynków przedostaje się po gałęziach drzew lub przewodach elektrycznych. Jest mniejszy od szczura wędrownego i w porównaniu z nim ma bardziej zaostrzony pyszczek, delikatniejszą sierść z charakterystycznymi włosami przewodnimi, ogon dłuższy od reszty ciała. Bardzo dobrze wspina się i skacze, a w razie konieczności – także pływa. Ubarwienie jego bywa różne: grzbiet może być czarny lub szarobrunatny, brzuch łupkowo-szary lub białawy. Jest wszystkożerny w odróżnieniu od szczura wędrownego, pobiera małe ilości pożywienia, ale w różnych miejscach. Żywi się głównie pokarmem roślinnym np.: po owoce sięga wchodząc na drzewa. Chętnie zjada œlimaki i owady, osobniki żyjące blisko zbiorników wodnych mogą żywić się rybami i małżami. Zaglądają też do misek dla psów, karmników dla ptaków, do zbiorników na odpady kuchenne z restauracji. Zjadają niestrawione resztki pokarmowe w odchodach zwierząt domowych. Jego wrogami naturalnymi są: kot domowy, kuny kamionki oraz sowy płomykówki.

Mysz domowa – ma ciało smukłe, głowę stosunkowo szeroką o zaostrzonym pysku. Stopy są krótkie i szerokie. Okrywa włosowa na grzbiecie ma barwę szarą lub żółtawo szarą, na brzuchu kremową lub biało popielatą. Gniazda zakłada pod korzeniami drzew, na miedzach, w stertach, w budynkach mieszkalnych i gospodarskich zawsze w pobliżu źródeł pożywienia. Jest wszystkożerna. Zjada pokarm roślinny i zwierzęcy. Żywi się owadami, ziarnem zbóż, kukurydzy, warzywami, owocami, zapasami żywności w magazynach i spiżarniach. Nie gromadzi zapasów. Występując w mieszkaniach przegryza opakowania, ubrania, wyroby ze skóry, książki i z resztek buduje swoje gniazda. Mysz domowa ma licznych wrogów naturalnych, z których należy wymienić kota, łasicę, tchórza, kunę domową, krukowate, sowy i inne ptaki drapieżne.

Karaczan prusak – samiec prusaka jest brunatnożółty z jaśniejszymi czułkami i nóżkami, samica jest trochę ciemniejsza. Prusak bez problemu może poruszać się po gładkich i pionowych powierzchniach. Nie fruwa, choć ma dobrze wykształcone skrzydła. Używa ich jako spadochronu przy spadaniu z dużych wysokości. Występuje gromadnie, zasiedla miejsca ciepłe, wilgotne i zasobne w pożywienie. Najchętniej lokuje się w szpitalach, piekarniach, magazynach, szatniach, kuchniach, zakładach gastronomicznych i innych ogrzewanych pomieszczeniach. W temperaturach poniżej -2°C ginie. W pomieszczeniach mieszkalnych spotkać je można za listwami podłogowymi, szafami, boazerią, w szczelinach ścian, pod lodówkami, kuchenkami i zlewozmywakami. Jest wszystkożerny, ale preferuje pokarm białkowy. Zanieczyszcza żywność wylinkami, odchodami, pleśniami i bakteriami. Odgrywa istotną rolę w przenoszeniu chorób wirusowych i bakteryjnych (czerwonka, biegunka, gruźlica, cholera, dżuma, trąd i inne) oraz pasożytniczych.

Karaczan wschodni żyje w siedliskach człowieka. Długość ciała do 3 cm. Ubarwienie czerwone do czarno-brązowego. Zasiedla podobne obiekty jak prusak. Jest wszystkożerny – jest jednym z niewielu zwierzšt zdolnym do strawienia keratyny – białka włosa. Jest potencjalnym nosicielem tych samych chorób co prusak. Na każdym karaczanie przebywa nawet 80 chorobotwórczych bakterii, a wiele z nich to szczepy odporne na antybiotyki. Wiele szpitalnych zakażeń jest skutkiem kontaktu z tymi owadami. Odchody, wylinki czy wreszcie ciała martwych owadów zanieczyszczają żywność, czyniąc ją niezdatną do użytku. Wreszcie części ciała, a także wszelkie wydzieliny karaluchów mogą wywoływać alergie.

Mucha domowa. Muchy pojawiają się w pomieszczeniach wiosną, ale w większej liczbie występują latem, w lipcu i sierpniu. Muchy żerują i składają drobne jaja na wilgotne śmieci, padlinę, odpady kuchenne, na kał, obornik, w gnojowicę świń, w odchody drobiu i innych zwierząt domowych. Mucha domowa przenosi (jest wektorem) wielu drobnoustrojów chorobotwórczych, jak bakterie durów, czerwonki, wąglika, czynniki powodujące poliomyelitis, zapalenie spojówek, a także formy inwazyjne pasożytów (np. jaja owsików). Jest ona ponadto żywicielem pośrednim dla larw niektórych tasiemców i nicieni. Również do żywności wprowadza zarazki chorobotwórcze, gdyż na ich ciele można znaleźć miliony mikroorganizmów: chorobotwórcze wirusy, bakterie i grzyby.

Mucha ścierwnica – łatwo ją rozpoznać po charakterystycznym, przypominającym szachownicę, rysunku na odwłoku. Jest to gatunek żyworodny, czyli nie składa na mięsie jaj, ale od razu larwy.

Mucha plujka – nazwa ta wiąże się ze sposobem składania przez nią jaj – odbywa się to w locie i przypomina plucie. Mucha umieszcza w ten sposób jaja na mięsie (świeżym lub padlinie), w otwartych ranach zwierząt i ludzi (wywołując tzw. muszycę), gdyż larwy tylko w tym środowisku znajdują odpowiednie warunki do rozwoju.

Bolimuszka, zwana niekiedy muchą stajenną, dlatego że, bardzo często można ją spotkać w pobliżu stajni. Od muchy domowej można ją odróżnić po skierowanej do przodu głowy kłujce, którą, przecina skórę ludzi lub zwierząt i wysysa krew. Krwią żywią się zarówno samice jak i samce. Mucha ta jest pośrednim żywicielem wielu pasożytów zwierząt i drobiu, np. nicieni i tasiemców. Bolimuszka podejrzewana jest także o zakażanie tularemią i wąglikiem.

Giez podskórny. Larwy gzów bydlęcych są bezwzględnymi pasożytami bydła domowego. Czasami larwy mogą również rozwijać się u owcy, kozy, konia, osła, bawołu, a nawet u człowieka.

Giez żołądkowy. Larwy gzów są pasożytami ssaków. Bytują pod skórą, w gardle, nozdrzach, żołądku, gdzie odżywiają się treścią żołądkową lub w jelitach żywiciela. Osobniki dorosłe nie pobierają pokarmu.

Wywilżny, zwane popularnie muszkami owocowymi lub drozofilami występują w miejscach, w których rozkłada się substancja roślinna. Najczęściej można je znaleźć na fermentujących owocach i warzywach zarówno w gospodarstwach domowych jak i w winiarniach, w browarach, w kwaszarniach ogórków i zakładach przerabiających owoce. Szorstka powierzchnia ciała, szczecinki oraz budowa aparatu gębowego ułatwiają zatrzymywanie się na nich dużej ilości różnorodnych mikroorganizmów i przenoszenie ich na żywność i paszę. Wywilżna może przenosić takie bakterie jak: Campylobacter, Salmonella, Shigella oraz jaja przywr, tasiemców i obleńców, cyst pełzaka czerwonki, pełzaka okrężnicy i lamblii jelitowej, przenosi również zarodniki grzybów.

Pchła ludzka owad z rodziny Pulicidae. Pasożyt zewnętrzny człowieka. Poza człowiekiem pchła ludzka może pasożytować na psach, kotach, lisach, borsukach, drobiu oraz szczurach. Mechanicznie przenosi zarazki dżumy, duru plamistego, tularemii oraz zakażeń gronkowcem złocistym. Jest również żywicielem pośrednim tasiemca psiego oraz tasiemca karłowatego. Dodatkowo ukłucia pchły powodują miejscowe zapalenia skóry w postaci czerwonej plamki. Występuje również świąd powodowany drażniącą wydzieliną, wsączaną do ranki wraz ze śliną.

Pluskwy to płaskie, czerwono-brązowe od góry, jasno-brązowe od spodu, okrągłe owady o średnicy ok. 5,5 mm (osobnik dorosły). Po posiłku odwłok wydłuża się staje się wrzecionowaty oraz bardziej czerwony. Jaja koloru perłowego mają 1 mm długości. Można natknąć się na nie w pęknięciach, wąskich otworach, zagięciach materiału, szwach, obszyciach zamków błyskawicznych, meblach, gniazdkach elektrycznych, książkach, za listwami podłogowymi, obrazami, tapetą, na zasłonach oraz pod dywanem czy wykładziną. Tak naprawdę lista możliwych miejsc ich przebywania jest nieograniczona. Żywią się krwią organizmów stałocieplnych, głównie człowieka. Nie są przystosowane do przebywania na ofierze ani do radzenia sobie z gęstym owłosieniem. Dyskretnie wkłuwają się pod skórę. Ukłucia zwykle nie czuć. Pobieranie krwi trwa zwykle kilka minut, potem pluskwy niezwłocznie oddalalą się i ukrywają. Żywicieli lokalizują termicznie, po zapachu oraz, prawdopodobnie, przez detekcję dwutlenku węgla wydzielanego przez ofiarę. Ukąszenia pluskiew są przyczyną miejscowych podrażnień i zapaleń skóry, połączonych z opuchlizną i intensywnym swędzeniem. Niepokój, stres, ogólne osłabienie i bezsenność to typowe symptomy, które pojawiają się w wyniku ukąszeń tych owadów. W zapluskwionych pomieszczeniach najbardziej cierpią dzieci, u których aktywność insektów często wywołuje groźne alergie. Jeżeli ślady ukąszeń układają się po trzy w linii prostej, to ich sprawcami są na pewno pluskwy.

Komar pospolity i komar widliszek – Na terenie Polski najbardziej rozpowszechnione są dwa te dwa gatunki. Larwy rozwijają się w środowisku wodnym. Osobniki dorosłe latają wieczorami w dużych chmarach nad podmokłymi łąkami, w pobliżu jezior, stawów i rzek. Jedne gatunki wybierają zacienione przybrzeża, inne znowu oświetlone, wolne przestrzenie wodne. Dorosłe komary mają aparat gębowy kłująco-ssący. Samice tych owadów ssą krew zwierząt stałocieplnych, ponieważ jest ona konieczna do wytworzenia jaj. Natomiast samce żywią się nektarem kwiatów.  Samice komarów przywabia zwiększone stężenie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu oraz kwas mlekowy i inne składniki potu. Posługują się też one termodetekcją, co sprawia, że w przypadku ludzi na ukąszenia komarów bardziej narażeni są młodzi mężczyŸni, dzieci i kobiety w okresie owulacji. Choroby roznoszone przez komary to m.in.: malaria, żółta febra, denga, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (West Nile virus), gorączka doliny Rift.

Mrówki faraona są jednym z głównych szkodników, szczególnie w szpitalach, domach starców i hotelach jak również w obiektach, gdzie przerabia i sprzedaje się żywność. Są bardzo małe. Robotnice mierzą jedynie 2 mm długości. Ich ciało jest koloru żółtego lub jasno brązowego, prawie przezroczyste. Głowa jest duża z wydatnymi oczyma. Mrówki faraona nie mają żądeł. Owady potrzebują schronienia, ciepła i pożywienia. Mrowiska znajdują sie przeważenie w ciemnych i ciepłych miejscach, w pobliżu rur z gorącą wodą, instalacji centralnego ogrzewania, za piecami, w szczelinach i pęknięciach ścian i podłóg, za wyposażeniem i umeblowaniem wnetrz, w koszach na odpady, pod kamieniami, a nawet między kartkami papieru, w ubraniach, w praniu, w meblach i zapasach żywności. Mrówki faraona są wszystkożerne. Insekty te potrafią zainfekować nie tylko żywność, lecz również opatrunki, lekarstwa, sprzęt medyczny, a nawet chirurgiczne rany pacjentów.